Enerji ve Doğal Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK), Nükleer Düzenleme Kurumu (NDK), Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA), Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürlüğü (MAPEG), Türkiye Güç, Nükleer ve Maden Araştırma Kurumu’nun (TENMAK), 2021 yılı kesin hesap kanun teklifi, 2023 yılı bütçe kanun teklifi ve Sayıştay raporlarının görüşüldüğü Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Plan ve Bütçe Kurulunda milletvekillerinin sorularını yanıtladı.
Bakan Dönmez burada yaptığı konuşmasında, güçte arz güvenliği konusunu ele alarak, “Dünya son derece kritik bir devirden geçiyor. Pandeminin ardında başlayan toparlanma süreci şimdi tamamlanmamış iken Rusya ve Ukrayna ortasındaki savaşın karşılıklı ambargolarla devam etmesiyle önemli fiyat yükselmeleriyle karşı karşıya kaldı dünya. Şu anda parasıyla bile alınamayacak bir eserden bahsediyoruz” dedi.
Petrol ve doğal gazın stratejik emtialar olduğuna vurgu yapan Bakan Dönmez, “Dünyanın en büyük rezervine sahip olabilirsiniz lakin sattırmazlar. Pazara erişemezsiniz. Bazen de dünyanın en zengini olabilirsiniz lakin o eserlere erişemeyebilirsiniz. Bu türlü bir durumda Türkiye, akıllı dış siyasetle bu problemlerin büyük bir kısmını yaşamadan atlatıyor. Besin krizi gündeme gelmişti. Besinde tahıl koridorunu açmak suretiyle hem kendi risklerimizi minimize ettik hem de dünyanın birçok ülkesine tahıllarının ulaşmasına da aracılık ettik” diye konuştu.
Türkiye’ye komşu ülkelerin, Türkiye’den doğal gaz ve elektrik talebinde bulunduğunu söyleyen Bakan Dönmez, “Avrupa, Rus gazına ve petrolüne bağımlılığı azaltmak ismine önemli önlemler aldı. Bu yıl bu sayı 50 milyar metreküpün altında gerçekleşecek. Bu açığı kapatmak için de en esnek tahlil olan LNG (sıvılaştırılmış doğal gazın) peşine düştü. Portföyümüzde yüzde 20’ler mertebesinde LNG alıyoruz. Ama iktisadın toparlanmasına paralel olarak artan gaz talebini karşılayabilmek için boru çizgilerinin kapasitesi muhakkak fiziki kapasitesi orada artışlar hudutlu. Fakat LNG terminallerimiz sayesinde bir esnekliğimiz vardı doğal olarak güç kaynaklarına biz de yönelmiş olduk” tabirlerini kullandı.
“HER ŞEY DAHİL AVRUPA’NIN EN UCUZ DOĞAL GAZ KULLANAN ÜLKESİ DURUMDAYIZ”
Doğal gaz fiyatlarında hacmi en büyük olan piyasanın Title Transfer Facility (TTF) olduğunu hatırlatan Dönmez, “TTF’de fiyatlar 120 dolarlardan ağustos ayında 3 bin 300’ü aşan dolarlara yükseldi. Lakin bir ölçü gevşeme var. Biz buna karşın gerek geçtiğimiz yıl ve bu yıl aldığımız önlemlerle vatandaşımıza en az oranda aktaran ülkelerden birisiyiz. Birçok Avrupa ülkesi sübvansiyon yapmaya çalışıyor. Lakin önemli faturalar karşısına çıkıyor. Ekim ayı itibariyle Avrupa’da başkentlerdeki kullanılan doğal gazın hane halkı fiyatlarını sizlerle paylaşmak isterim. Hollanda’da bin metreküp gaza 81 lira 25 kuruş ödeniyor. İtalya 58 lira 24 kuruş. Almanya 41 lira 42 kuruş. Komşumuz Bulgaristan 31 lira 53 kuruş. Biz Avrupa’da AB üyesi olmayanları da dikkate aldığımızda 5 lira 72 kuruş ile her şey dahil Avrupa’nın en ucuz doğal gaz kullanan ülkesi durumdayız” dedi.
“ASGARİ FİYATLI BİR VATANDAŞIMIZ 100 METREKÜP BİR DOĞAL GAZ İÇİN YÜZDE 8,8’İNİ ÖDÜYOR”
Dönmez, elektrik ve doğal gazda hükümet açısından yapılan alım gücü kıyaslamalarının gerçeği yansıtmadığı tezlerine ait, şunları kaydetti:
“Örneğin elektrikte her ülkenin taban fiyatını dikkate alarak -brüt taban ücreti- ele alalım. Bakın bizden daha düşük olanlar da var. Onları da söyleyeceğim. Lüksemburg’da gerçekten taban fiyatın yüzde 2’sini ödüyor elektrikte. Türkiye yüzde 5,4’ünü ödüyor. Polonya yüzde 5.8’i, Almanya 7.2’i. Yani biz burada 24 ülke içerisinde de 10’uncuyuz. Doğal gazda da konutlarda aylık 100 metreküpü baz aldığımızda bizden ucuz Macaristan, Slovakya, Lüksemburg var. Yüzde 5 – 8.7. Türkiye 8,8’ini ödüyor. Taban fiyatlı bir vatandaşımız 100 metreküp bir doğal gaz için yüzde 8,8’ini öderken Romanya yüzde 13’ünü Almanya yüzde 13.1’ini Bulgaristan’da ise yüzde 49,9’unu doğal gaza ayırıyor. Bu da gösteriyor ki ülkemiz hem sübvansiyonlarla dayanak olmuş hem de taban fiyatı enflasyonu üzerinde artışla alım gücünü yükseltmiş.”
“TOPLAM 48 MİLYON SAYAÇTAN 209 BİNİNİN ELEKTRİĞİ KESİK, 19 MİLYON DOĞAL GAZ ABONESİNDEN DE 86 BİN 504’ÜNÜN GAZI KESİK”
Yılda 3 milyon kişinin elektriğinin kesik olduğu savlarını ele alan Bakan Dönmez, “Bu şu demek: Her 10 şahıstan birinin elektriği kesik. Düşünün 10 haneli bir apartmanda oturuyorsanız bir tane vatandaşın elektriği kesik. Bu türlü bir durum yok. En son aktüel datayı söyleyeyim. Ağustos’ta Türkiye genelinde elektriği kesik olan abone sayısı -hanehalkı ve ticarethane dahil- 209 bin 174’tü. Pekala ne kadar sayaç var? 48 milyon sayacımız var. Bu oran binde dört. Doğal gazda da yeniden birebir tarihte 86 bin 504 abonenin gazı kesilmiş borçtan ötürü. Toplam 19,1 milyon doğal gaz abonesine oranladığımızda buradaki sayı da binde beş. 209 bini ve 86 bini ne ile kıyasladığınıza nazaran bunun şiddetini belirlemek lazım. Her bin bireyden dördünde ya da beşinde borcundan ötürü kesilme var. Onu da şöyle izah edeyim: Kesinti uygulanan abonelerin üçte ikisinin elektriği tıpkı gün içerisinde açılıyor. Belirli ki vatandaş unutmuş. Yatıramamış ya da otomatik ödeme noktasında bir sorun yaşanmış. Yeniden beşte dördünün de elektriği bir hafta içinde bağlanıyor. Elektriği kesik olma müddeti de son derece sınırlı” dedi.
“CHP VİLAYET VE İLÇE LİDERİNİN ZİYARETTEN EVVEL ELEKTRİĞİ KESİLEN BİR ABONEYE GÖTÜRMEK BENCE TERTİBİ YAPAN ARKADAŞLARIN GENEL LİDERLERİNE (KEMAL KILIÇDAROĞLU’NA) SAYGISIZLIĞIDIR”
Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu’nun ziyaret ettiği ailelerden birisi olan Ankara’nın Mamak ilçesinde yaşayan İbrahim Öztürk, Kılıçdaroğlu’nun ziyareti öncesi CHP vilayet ve ilçe liderinin konutuna gelerek incelemelerde bulunduğunu, elektriği kesik olmadığı halde vaatlerle elektriğinin kesik olduğunun söylettirildiğini tabir etmişti. Bakan Dönmez, söz konusu olaya atıf yaparak, “Bir periyot de elektriği kesik vatandaşların konutlarını ziyaret etmek suretiyle kamuoyuna yanlış yansıtılmaya çalışıldı. Bunu da söz etmekte yarar var: Elektriği kesik olmayan, ziyaretten evvel elektriği kesilen bir aboneye götürmek bence tertibi yapan arkadaşların genel liderlerine (Kemal Kılıçdaroğlu’na) saygısızlığı bir kere” dedi.
Enerji verimliliği konusuna özel değer verdiklerini vurgulayan Bakan Dönmez, “Enerji verimliliği bilhassa bizim üzere güçte dışa bağımlı ülkelerde son derece kritik ve değerli. Bununla ilgili olarak sanayi kuruluşlarımız, tarım bölümümüz, en son vatandaşlarımızın hanelerine varıncaya kadar birçok kampanya başlattık. Ziraat Bankamız sağ olsun, ‘Ben 50 bin liraya kadar aylık 0,99 faiz oranı ile 60 ay vadeli kredi vereceğim’ dedi. Bu kapsamda, meskenlerde yalıtım için yapılan yatırım 5 yıl içinde kendini ödüyor. Tasarruf ölçüsü da yüzde 35 ile 45 ortasında değişiyor” diye konuştu.
“EĞER HERKES BİNASINI YALITMIŞ OLSA YÜZDE 25-30 DAHA AZ (DOĞAL GAZ) TÜKETMİŞ OLACAĞIZ”
Türkiye’de ortalama bir hanenin bin 50 metreküp doğal gaz tükettiğini belirten Bakan Dönmez, “Türkiye’de bulunan binaların yaklaşık yarısı yalıtımsız. Bir hesap yaptık. Şayet herkes binasını yalıtmış olsa yüzde 25-30 daha az tüketmiş olacağız. Bizim doğal gaz tüketimimizin yüzde 25-30’luk kısmı hanelerimizde tüketiliyor. Yıllık 20 milyar metreküp eder. Yüzde 25 tasarruf etsek 5 milyar metreküp eder. Bugünkü piyasa kıymetleri ile en az 6 milyar dolar cebimizde kalacak, paramız yurt dışına gitmemiş olacak. Herkesi hassas olmaya davet etmek istiyorum” sözlerini kullandı.
TÜRKİYE’DE YENİLEBİLİR KAYNAKLARA EHEMMİYET VERİLMEDİĞİ ARGÜMANLARINA AİT DÖNMEZ, ŞUNLARI SÖYLEDİ:
“Biz bizden evvelki periyodun sayıları ile mukayese edeceğiz. Biz bizden evvelkileri yok sayamayız. Onlar belli bir noktaya getirmiş, biz almışız nereye taşımışız? Rüzgarda 2002’de 19 megavat vardı yalnızca. O günkü teknoloji ile bir türbin aşağı üst 1 megavatın bir ölçü altında -şu an mesela bir türbin 4 megavat üretiyor- elektrik üretirdi. Bu hesapla 20 türbin eder. Rüzgarda bizim şu anda geldiğimiz sayı 11 bin 307 megavat oldu. 595 kat arttı. Hidroelektrik teknolojisi çok yeni bir teknoloji değil ki. 12 bin 240 megavat kurulu gücümüz varmış. Burada da 2,6 kat ila 31 bin 568 megavata çıkardık. Güneş hiç yoktu- evet, tahminen teknoloji daha yeni yeni gelişiyordu- lakin bugün güneşte 9 bin 120 megavata ulaşmışız. Jeotermal ise 17 megavattı. Bugün bin 686 megavata ulaştık. Bu rakamla kurulu güçte Avrupa’nın en büyük jeotermal santralleri olarak birinci sıradayız. Dünyada dördüncü sıradayız. Biyokütle -özellikle atıklardan elde edilmesi konusu- 28 megavatlık olarak kurulu güç 20 yılda 2 bin 219 megavata çıktı. Toplamda 12 bin 305 megavatlık yenilebilir kurulu gücümüzü 4 buçuk kat artışla 55 bin 901 megavata ulaştırdık.”
Türkiye’nin nükleer güç santrali öyküsünün 1950’lere kadar gittiğini aktaran Bakan Dönmez, “Birçok hükümet de bunu denemiş başaramamış. En son merhum Ecevit hükümeti de ihale açtı -ya yürek edemedi ya da birtakım nedenlerle- lakin yapamadı. Bizim vaktimizde da 2010’da, bu işe birinci kez önemli olarak niyetlendik ve meclisimizden geçen hükümetler ortası muahede ile de yapıldı. Burada sayı konusu tenkide tutuluyor 12,35 cent olarak. Bugün hür piyasada elektriğin fiyatı 20 cent. Yani bugün bile 12,35’in çok daha makul olduğunu görüyorsunuz” formunda konuştu.
BAKAN DÖNMEZ, AÇIKLAMALARINA ŞÖYLE DEVAM ETTİ:
“Japonya ile bir muahede yapmıştık hatırlarsanız, 2013 yılında. Japonya ve Fransa iştiraki ile yapılacaktı. Onlar çalışmalarını tamamladılar. Fiyatlarını revize ettiler. Bizim Rusya’dan aldığımız fiyatın 2 katından daha fazlasına çıktı teklif ettikleri bedel. Biz hem fiyat açısından hem de termin (belirlenmiş zaman) planı açısından bu uygun değil diye yürümedik. Bizim batı teknolojisine bir ambargomuz yok. Tam bilakis bu yola çıktığımızda tüm teknoloji geliştiren ülkelerle ve şirketlerle görüşüldü. Bu mevzuda teknoloji geliştiren ülke sayısı çok fazla değil. Gerçekten şu anda Small and Medium Reactor (Küçük-Orta Reaktör) dediğimiz daha düşük kapasiteli nükleer santrallerle ilgili çalışmalar var. İngiltere’de, Amerika’da kimi çalışmalar var. Onlarla da görüşüyoruz. 100 megavatlık, 70 megavatlık, 300 megavatlık üretimler için. Zira dünya şayet karbonsuzluğa gidecekse yenilebilir ile makul bir yere kadar gitmek zorunda. Onun dışında nükleerin sıfır karbon emisyonu olduğu için en önemli tercih nedenleri ortasında olacak. Nitekim Avrupa Birliği de geçtiğimiz aylarda, ‘Nükleer santralleri ben yeşil sınıfı olarak etiketlendiriyorum’ formunda bir karar aldı. Şu anda bu Avrupa’da başladı. Avrupa’da da Türkiye’de de dünyanın neresinde olursa olsun hür şartları ile hiçbir nükleer proje realize edilemiyor. İngiltere’de birebiri var. Artık Polonya yeni ihale yaptı. Bunların hepsine hükümetler muhakkak oranlarda belli periyodik alım garantisi vermezse bu projeler feasible (uygun) olmuyor.”
“BİZ GELEN YATIRIMA ‘SENİN MEMLEKETİN NERESİ’ DEMİYORUZ”
Elektrik ve gaz tarafında dünya çapında birçok mevzuatın olduğunu hatırlatan Bakan Dönmez, “Mevzuatın büyük bir kısmı da AB müktesebatı ile uyumlu olduğu için bugün biz Amerika’dan Asya’ya kadar, Çin’e kadar, Orta Doğu Körfez Bölgesi, Rusya, Avrupa dahil birçok yerden yatırımcı çektik. Şu anda çalışan 102 gigavatın (102 bin megavat) santralin yüzde 80’i özel kesim -önemli bir kısmı da yerli yabancı yatırımcı- ile yapılmış. Biz gelen yatırıma ‘senin memleketin neresi’ demiyoruz ki. Pasaportuna da bakmıyoruz. Türkiye’de yapılan her yatırımı biz yerli yatırım olarak söylem ediyoruz. Türkiye’nin kanunlarına ve kontrolüne tabi olarak geliyor. Rastgele bir istisnası da kelam konusu değil” diye konuştu.
“DÖRT YIL İÇİNDE KONUTLARDA KULLANILAN MUTFAKLARDA VE SICAK SUDA KULLANILAN GAZIN TAMAMI KEŞFETTİĞİMİZ GAZDAN OLACAK”
Karadeniz gazını ele alan Bakan Dönmez, “Bu ilk keşif ile burada soru işaretleri daha fazlaydı. Teşekkür ediyorum. Artık en azından herkes ‘ne vakit çıkacak ne vakit kullanılacak’ noktasına gelmiş durumda. Hala birtakım arkadaşlarımızın tereddüdü olsa da bizim maksadımız bir mani sıkıntı çıkmazsa önümüzdeki yılın birinci çeyreğinde mart üzere bu gazı sisteme vereceğiz. Birinci faz üretim 10 milyon metreküp gün olacak. Dört yıl içerisinde de azamî plato devrine çıkaracağız. 40 milyon metreküpe. 10 metreküp günlük gazın yıllık karşılığı 3,5 dört milyar eder. Bu da konutlarda kullanılan mutfaklarda ve sıcak su da kullanılan gazın tamamı demektir” dedi.
“SONDAJ ARAMALARIMIZDAN OLUMLU HABERLER GELİYOR”
Şebekeye verilecek Karadeniz gazının, birinci fazda konutların mutfaklarında kullanılan gazı karşılayacağını lakin dört yıl sonra üretimin dört kart artırılacağını söyleyen Bakan Dönmez, “O zaman da konutlarda kullanılan gazın tamamını buradan elde edeceğiz. Gereksinimimizin üçte biri bu toplamda baktığımızda. Lakin komşu alanlarda arama faaliyetlerimiz devam ediyor. Olumlu haberler geliyor. Husus değerlendirmeler bittikten sonra da olumlu bir keşif yakalarsak da sizlerle paylaşmış olacağız” diye konuştu.
“AMASRA KURULUŞ MÜDÜRLÜĞÜNDEN 7 YÖNETİCİ MİSYONDAN ALINDI”
Amasra maden kazasına ait konuşan Bakan Dönmez, araştırma ve soruşturma sürecinin çok başında olunduğunu söz ederek, “Henüz elimizde bir eksper ön raporu var. Eksper ön raporunda ortaya atılan tezler var. Şu anda meclis araştırma komitemiz bu argümanlar da dahil olmak üzere tüm tarafları dinliyor. Bu noktada şu hatalıdır, şu kusurludur diyemeyiz. Şayet ön rapora bağlı olarak hatalı ilan edip birtakım ithamları ona yöneltecek olsak o vakit mahkemelere neden gereksinim var. Eksper raporu gelir hakime çıkmadan herkesi içeri tıkarız. Hukuk kendi içerisinde yürüyor. Biz de ona her türlü dayanağı vereceğiz. Bakanlığımızda daha birinci gün olay yerinden döner dönmez yazılı talimat verdim teftiş heyetine. Her tarafıyla araştırılmasıyla ilgili bir tahkikat başlatılmasını. Müfettişler de oraya gitti. Birinci incelemeleri de yaptılar. Amasra Kurum Müdürlüğünden 7 yönetici misyondan alındı. Bu tahminen kamuoyuna yansımadı lakin öteki boyutları itibariyle incelememiz devam ediyor” tabirlerini kullandı.
TBMM Plan ve Bütçe Kurulunda, daha sonra Güç ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ile bağlı ve ilgili kurumlarının 2023 yılı bütçeleri kabul edildi.